Grym geiriau
Mae’r ffordd rydyn ni’n defnyddio geiriau’n bwysig
gan Jill Fuller (addaswyd, cyhoeddwyd yn wreiddiol yn 1999)
Addas ar gyfer
- Cyfnod Allweddol 2
Nodau / Amcanion
Ein helpu i werthfawrogi grym geiriau, er gwell er gwaeth.
Paratoad a Deunyddiau
- Fe fydd arnoch chi angen geiriadur gweddol o faint, a channwyll.
- Casglwch ynghyd rai enghreifftiau o glymau tafod, rhai amrywiol o ran pa mor hawdd neu anodd ydyn nhw, er mwyn i’r plant allu rhoi cynnig ar eu hailadrodd. Er enghraifft, ‘Lowri’n rowlio lawr yr allt’, a ‘Hwch goch a chwech o berchyll cochion bach’. Neu, fe allech chi gynnwys rhai Saesneg fel 'Bertie Bear bought big blue balloons', a’r un enwog 'She sells sea shells on the sea shore'.
- Efallai yr hoffech chi drefnu i ddau neu dri o blant ddweud jôc neu ddwy yn ystod y gwasanaeth, ond dewisol fyddai hynny.
- Byddwch yn barod i rannu enghraifft o gael eich brifo ryw dro gan eiriau a ddywedodd rhywun. Neu gofynnwch i’r plant feddwl am enghreifftiau o’u profiad nhw eu hunain, enghreifftiau o lyfrau maen nhw wedi eu darllen neu enghraifft maen nhw wedi ei gweld mewn ffilm neu ar y teledu ryw dro.
- Trefnwch fod gennych chi gopi o eiriau’r adnod o Lyfr y Diarhebion 12.18: ‘Y mae geiriau’r straegar fel brath cleddyf, ond y mae tafod y doeth yn iachau’.
Gwasanaeth
- Dyma eiriadur. Beth yw geiriadur? Oes rhywun yn gallu egluro beth sydd mewn geiriadur, ac i ba bwrpas mae’n cael ei ddefnyddio?
- Mae geiriadur bob amser yn llawn o eiriau. Oes rhywun yn gallu dweud wrthym ni am rai o’r gwahanol ffyrdd rydyn ni’n gallu defnyddio geiriau?
Rhai enghreifftiau fyddai: mynegi safbwyntiau, dangos eich teimladau a’ch emosiynau, rhoi cyfarwyddiadau, disgrifio digwyddiad, cyfnewid newyddion, dweud jôcs, ac ati.
Os ydych chi wedi trefnu i rai o’r plant ddweud jôcs, yna gofynnwch iddyn nhw wneud hynny ar y pwynt hwn. - Ambell dro, fe allwn ni gymysgu ein geiriau wrth geisio’u dweud. Ydych chi’n gwybod am rai brawddegau sy’n ‘glymau tafod’?
Rhannwch rai clymau tafod rydych chi’n gyfarwydd â nhw gyda’r plant gan roi cyfle iddyn nhw fwynhau’r profiad o chwarae â geiriau eu hunain. Efallai yr hoffech chi roi cyfle i un neu ddau o’r plant ddod ymlaen i geisio ailadrodd y ‘clymau tafod’, neu fe allen nhw geisio’u hailadrodd wrth yr un sy’n eistedd agosaf atyn nhw. - Ydych chi, ryw dro, wedi cael eich brifo gan eiriau? Oes rhywun yn teimlo y bydden nhw’n gallu rhannu â ni enghraifft o gael eich brifo gan eiriau? Os na, ydych chi’n gallu meddwl am enghreifftiau o hynny’n digwydd i gymeriad mewn ffilm neu ar y teledu?
Gwrandewch ar ymateb rhai o’r plant.
Ar y llaw arall, ydych chi wedi cael y profiad o deimlo’n wirioneddol dda oherwydd yr hyn mae rhywun wedi ei ddweud wrthych chi ryw dro?
Rhowch gyfle i’r plant rannu’r profiadau hyn â gweddill y gynulleidfa hefyd. - Mae’r geiriau y byddwn ni’n eu defnyddio’n gallu effeithio ar y ffyrdd y mae pobl eraill yn teimlo amdanyn nhw’u hunain. Fe allwn ni ddefnyddio geiriau i wneud i bobl chwerthin, defnyddio geiriau i’w hannog, eu cysuro, ac er mwyn rhoi hyder i’r naill a’r llall. Ond rhaid i ni gofio hefyd y gallwn ni ddefnyddio geiriau mewn ffordd a fydd yn lledaenu straeon cas ac yn niweidio hunanhyder pobl eraill, os na fyddwn yn ofalus.
- Darllenwch y geiriau o Lyfr y Diarhebion 12.18: ‘Y mae geiriau’r straegar fel brath cleddyf, ond y mae tafod y doeth yn iachau’.
Amser i feddwl
Goleuwch y gannwyll ac ailddarllenwch y geiriau o Lyfr y Diarhebion 12.18.
Y mae geiriau’r straegar fel brath cleddyf, ond y mae tafod y doeth yn iachau.
Gadewch i ni fyfyrio, mewn moment o ddistawrwydd, ar y ffordd y byddwn yn dewis defnyddio geiriau heddiw.
Gweddi
Annwyl Arglwydd Dduw,
Helpa ni i sylweddoli pa mor bwysig yw geiriau.
Help ni i ddefnyddio geiriau mewn ffordd dda – er mwyn helpu pobl yn hytrach na’u brifo.
Helpa ni i feddwl cyn siarad ym mhob sefyllfa.
Amen.
Dyddiad cyhoeddi: Mawrth 2016 Cyhoeddwyd gan SPCK, Llundain, UK.