Y Gaeaf

Archwilio tywydd y gaeaf a’r newid sy’n digwydd i blanhigion, i anifeiliaid, ac i ninnau, oherwydd y tywydd.

gan Jan Edmunds

Addas ar gyfer

• Ysgol gyfan (Gynradd)

Nodau / Amcanion

Archwilio tywydd y gaeaf a’r newid sy’n digwydd i blanhigion, i anifeiliaid, ac i ninnau, oherwydd y tywydd.

Paratoad a Deunyddiau

• Fe fydd arnoch chi angen OHP/ bwrdd gwyn ar gyfer darllen y gerdd.
  
  
• Mae’n bosib i athro neu athrawes ddarllen y gerdd, neu fe allai rhai o’r plant ei chyflwyno.
  
  
• Casglwch rai lluniau o anifeiliaid fel y draenog a’r wiwer, lluniau coed yn y gaeaf, golygfeydd o eira neu farrug ac unrhyw bethau eraill y mae sôn amdanyn nhw yn y gerdd, neu sy’n cyfleu’r gaeaf.

Gwasanaeth

1. Arweiniwch sylw’r plant at dywydd gwlyb neu oer rydych chi o bosib wedi’i gael yn ddiweddar. Holwch pwy sy’n hoffi’r gaeaf, a pham? Rhowch gyfle i’r plant ateb a thrafod.
   
   
2. Atgoffwch y plant fod rhai pobl o ddifrif yn casáu’r gaeaf, yn enwedig pobl oedrannus sy’n ei chael hi’n anodd cadw’n gynnes. Mae’r gaeaf yn dod â phroblemau i’w ganlyn i rai sy’n teithio ar hyd y ffyrdd. Pan fydd hi’n niwl neu’n dywydd rhewllyd mae’r ffyrdd yn gallu bod yn beryglus. Hefyd mae rhai adar ac anifeiliaid yn ei chael hi’n anodd dod o hyd i fwyd. 
   
   Gwahoddwch y plant i feddwl am eiriau’r gerdd fel rydych chi (neu eraill) yn ei darllen. Gofynnwch iddyn nhw wrando’n ofalus, gan y byddwch chi’n gofyn rhai cwestiynau wedyn ar ôl ei darllen. Defnyddiwch luniau gyda’r testun, lle bynnag mae hynny’n bosib.
   
   
3. Y Gaeaf 
   (addasiad o gerdd Jan Edmunds)
   
   Mae’r haul dan gwmwl llwyd a thrwm, 
   Mae’r bore’n dywyll iawn.
   Mae’r gwynt yn oer, a’r aer yn damp -
   Yn y gaeaf, dyma’r tywydd a gawn.
   Mae’r bryniau pell dan gapiau gwyn,
   A’r coed yn sefyll yn dal a noeth,
   Llawer wedi colli’u dail i gyd, 
   Yn gorffwys dros y gaeaf oer.
   O dan y pridd mae bylbiau bach,
   Yn swatio yno ynghudd,
   Gan aros nes y daw hi’n bryd
   I dyfu, ac ymestyn at olau dydd.
   Mae siâp dail rhedyn ar y gwydr clir,
   Y rhew wedi gwneud patrwm hardd, 
   A chadwyni iâ y corryn bach
   Ar wal neu wrych yr ardd.
   Mae bywyd yn anodd i’r creaduriaid bach,
   Mae’n anodd cael hyd i fwyd.
   Bydd rhai yn byw trwy gysgu’n drwm,
   Ac eraill yn hedfan i wledydd twym.
   Er gwaethaf hyn i gyd, aiff bywyd yn ei flaen,
   Daw popeth eto’n fyw, pan ddaw y gwanwyn braf.
   
   
4. Gwahoddwch y plant i ateb y cwestiynau canlynol: 
   Pa fath o dywydd sy’n cael ei ddisgrifio yn y gerdd? 
   Beth sydd â chapiau gwyn? 
   Beth yw’r cap gwyn? 
   Pam mae’r coed y sefyll yn dal a noeth? 
   Pa bryd y bydd y dail yn dechrau tyfu unwaith eto ar y coed? 
   Beth sy’n swatio ynghudd o dan y pridd? 
   Beth sy’n gwneud patrymau ar y gwydr? 
   Sut mae rhai anifeiliaid yn cadw’n gynnes dros y gaeaf? (Gaeafgysgu) 
   Beth mae anifeiliaid ei angen i gadw’n fyw? (Trafodwch - dwr, bwyd, cysgod a gorffwys) 
   
   Ym myd natur, cyfnod o orffwys yw’r gaeaf. Mae ar bob peth byw angen gorffwys a chwsg. Mae hwn yn amser i atgyweirio, i gryfhau, a thyfu.

Amser i feddwl

Myfyrdod
Mae’r tymhorau’n dod ag amrywiaeth a newidiadau.
Beth mae’r gaeaf yn ei olygu i chi?
Sut mae’r tywydd?
Pa rai pethau fyddwch chi’n eu gwneud yn y gaeaf na fyddwch chi’n eu gwneud ar adegau eraill o’r flwyddyn?
Beth ydych chi’n ei hoffi orau am y gaeaf?

Gweddi
Rydyn ni’n diolch am harddwch y byd yn y gaeaf.
Diolch fod pethau’n cael gorffwys, yn cael eu gwarchod, ac yna’n bywiogi eto pan ddaw’r gwanwyn.
Diolch am y ffordd y mae anifeiliaid bach yn cael swatio’n glyd a chysgu’n drwm nes daw’r tywydd yn gynhesach.
Yn union fel mae ar ein cyrff ni angen gorffwys a chwsg, mae Duw wedi trefnu bod y coed a’r blodau hefyd yn cael gorffwys yn y gaeaf.
Rydyn ni’n gwybod y bydd y tywydd braf yn dod eto, bydd y coed a’r planhigion yn deilio ac yn blodeuo, bydd mwy o adar i’w gweld.
Bydd y creaduriaid bach yn deffro a chawn weld yr wyn bach newydd eu geni yn y caeau, a bydd yr haul yn tywynnu ac yn llenwi ein calonnau â hapusrwydd.
Y mae’r Arglwydd yn dda wrth bawb. (Salm 145.9)