Dydd Gwyl Dewi Sant
1 Mawrth
gan Rebecca Parkinson
Addas ar gyfer
- Cyfnod Allweddol 3
- Ysgolion Eglwys
Nodau / Amcanion
Edrych ar darddiad Dydd Gwyl Dewi a’i symbolau, ac ar rai o’r storïau am Dewi Sant, nawddsant Cymru.
Paratoad a Deunyddiau
- Ceisiwch ddod â chenhinen a daffodil gyda chi i’r gwasanaeth. Os nad oes gennych rai, gallwch ddangos lluniau: cennin ar: ecochildsplay.com/wp-content/uploads/2008/04/05-31-2006nf_31leeksbgrg1t4laa1.jpg
daffodiliau ar: photoeverywhere.co.uk/britain/ukwild/slides/daffodil2556.htm - Am wybodaeth ynghylch y genhinen fel arwyddlun, gwelwch cache.daylife.com/imageserve/0cAC5QwcLE4En/340x.jpg
Gwasanaeth
- Holwch y myfyrwyr beth sy’n gyffredin rhwng y genhinen a’r daffodil. Mae’n debyg y byddan nhw’n gallu dweud wrthych chi bod y ddau beth yn cael ei ddefnyddio fel arwyddluniau cenedlaethol i Gymru.
- Mae’r diwrnod cyntaf o fis Mawrth yn ddydd gwyl ein nawddsant, Dydd Gwyl Dewi Sant.
Ond pwy oedd Dewi, a pham y caiff y cennin a’r daffodil eu cysylltu ag ef? - Ychydig a wyddom yn sicr am Dewi, ond cafodd ei eni tua’r flwyddyn AD 500, ac yn ôl y sôn bu fyw’n hen iawn - tua chant oed, oedd yn oedran mawr iawn yn y dyddiau hynny! Yn ôl y sôn, cafodd ei genhedlu wedi i’w fam gwrdd â dyn treisgar, a chafodd ei eni ar ben clogwyn mewn storm!
Roedd yn fynach ac yn esgob, fu’n teithio ledled Cymru yn addysgu’r bobl am Gristnogaeth ac fe sefydlodd fynachlogydd yn y mannau lle bu. Credir ei fod yn arweinydd diwygiad yn y ffydd Gristnogol yng Nghymru yn y chweched ganrif.
Mae ambell stori amdano’n creu gwyrthiau. Y wyrth fwyaf enwog sy’n gysylltiedig â’i enw yw’r hanes amdano’n annerch tyrfa fawr un tro a’r bobl yn y cefn yn cwyno nad oedden nhw’n ei weld. Yn ôl y stori, fe gododd y tir o dan ei draed a ffurfio bryn, ac wedi hynny roedd pawb yn gallu ei weld!
Ar ei wely angau, fe ynganodd Dewi’r geiriau, ‘Gwnewch y pethau bychain a glywsoch ac a welsoch gennyf fi.’ Caiff y geiriau hyn eu hailadrodd yn aml gan bobl Cymru ar Ddydd Gwyl Dewi. - Ar Ddydd Gwyl Dewi, fe fydd llawer o bobl yng Nghymru a Chymry ledled y byd yn gwisgo cenhinen neu ddaffodil i ddathlu’r diwrnod.
Mae cyfeiriad yng ngwaith Shakespeare at ddynion o Gymru’n gwisgo cennin ar Ddydd Gwyl Dewi, ac mae’n ei alw’n ‘hen draddodiad’. Ond does neb yn hollol sicr o darddiad y traddodiad. Un awgrym yw bod y genhinen wedi dod yn arwyddlun i Gymru yn dilyn digwyddiad pan ofynnwyd i filwyr y fyddin Gymreig wisgo cenhinen ar eu helmed, i’w gwahaniaethu oddi wrth y gelyn – y Saeson – a oedd yn gwisgo dillad tebyg iddyn nhw. Credir mai mewn cae yn llawn o gennin y digwyddodd y frwydr, ac mai ar orchymyn Dewi y gwisgodd y fyddin Gymreig genhinen ar eu helmedau er mwyn iddyn nhw allu cael eu gwahaniaethu oddi wrth y gelyn Sacsonaidd. Pwy â wyr?
Heddiw, y genhinen yw’r arwyddlun ar y bathodyn sydd ar gapiau milwyr yn y gatrawd Gymreig, ac mae’r genhinen i’w gweld yn amlwg iawn hefyd mewn gemau rygbi rhyngwladol. (Efallai yr hoffech chi ddangos lluniau yma, gwelwch yr adran ‘Paratoad a deunyddiau’.) - Yn ddiweddar, mae mwy o bobl yn dewis gwisgo’r daffodil, sy’n haws i’w wisgo, yn fwy dymunol yr olwg, ac yn arogli’n well! Mae’n ddiddorol sylwi mai’r enw Cymraeg arall ar y daffodil yw cenhinen bedr.
Amser i feddwl
Treuliwch foment yn meddwl am y geiriau a ddywedodd Dewi Sant cyn iddo farw:
‘Byddwch lawen a chedwch eich ffydd a’ch cred, a gwnewch y pethau bychain a glywsoch ac a welsoch gennyf fi.’
Weithiau, fe allwn ni fod yn rhy brysur yn gwneud y pethau ‘mawr’ yn ein bywydau – arholiadau, dilyn ein gyrfa, pryderu am arian, ac ati – nes ein bod yn anghofio gwneud y ‘pethau bychain’. Oes rhai pethau bach y dylech chi fod yn ei wneud – gofalu am rywun, cymodi â rhywun ar ôl cweryla, dweud ei bod hi’n ddrwg gennych chi, bod yn garedig, annog rhywun? Yn aml iawn, y pethau bach y byddwn ni’n eu gwneud sy’n gwneud y mwyaf o wahaniaeth.
Gweddi
Annwyl Dduw,
Helpa ni i beidio ag anghofio bod pobl eraill yn bwysig.
Helpa ni i dreulio ychydig o amser bob dydd yn gwneud rhywbeth bach sy’n gallu gwneud gwahaniaeth mawr i rywun arall.
Helpa ni bob amser i chwilio am gyfle i annog pobl eraill ac am gyfle i fod yn garedig.
Helpa ni i beidio â bod yn rhy brysur i helpu pobl eraill.
